Auteur: Philippe Van der Heyden
Met de wet van 4 april 2019 zijn een reeks van nieuwe regels uitgevaardigd die van toepassing zijn op ondernemingen. De nieuwe regels kunnen worden opgedeeld in drie categorieën:
· Regels omtrent onrechtmatige contractuele bedingen
· Regels omtrent misbruik van economische afhankelijkheid
· Regels omtrent oneerlijke marktpraktijken tussen ondernemingen
In deze nieuwsflash behandelen we alleen de eerste set van nieuwe regels, die van toepassing zijn om overeenkomsten tussen ondernemingen.
Vooreerst is het belangrijk om aan te stippen dat deze nieuwe regels enkel van toepassing zijn op overeenkomsten gesloten na 1 december 2020.
U hoeft dus niet wakker te liggen van contracten die zijn afgesloten voor deze datum. Daarop hebben deze nieuwe regels geen invloed.
Niettemin is het wel aangewezen om uw “oude” modelcontracten aan deze nieuwe regels aan te passen, zodat de overeenkomsten die u afsluit met andere ondernemingen na 1 december 2020, in overeenstemming zijn met de nieuwe wet.
De nieuwe wet is immers van toepassing op alle overeenkomsten tussen alle ondernemingen, groot of klein.
Bovendien dient ook “overeenkomst” ruim te worden begrepen. Zo dienen ook uw algemene voorwaarden in overeenstemming te zijn met de nieuwe wet
Deze nieuwe wet voorziet in drie soorten van “onrechtmatige bedingen”.
We overlopen hieronder kort elk van deze drie soorten. Vanzelfsprekend kan elke categorie en elke subcategorie nader juridisch geanalyseerd worden, maar daar gaan we in het bestek van deze nieuwsflash niet op in.
Ten slotte bekijken we nog de gevolgen van deze wet, wanneer een beding uit een overeenkomst onder één van de drie categorieën van onrechtmatige bedingen valt.
Eerste categorie: bedingen die een kennelijk onevenwicht scheppen tussen de rechten en plichten van partijen
Overeenkomstig deze nieuwe regel, dienen de rechten plichten van de partijen over en weer evenwichtig te zijn.
Let wel, prestaties hoeven niet gelijkwaardig te zijn, tot de grens waar deze het evenwicht van de overeenkomst onderuit haalt.
Waar de grens ligt tussen enerzijds contractvrijheid en anderzijds kennelijk onevenwicht van de prestaties, zal in de jaren die volgen zonder twijfel aanleiding geven tot heel wat vonnissen en arresten.
Alleszins is het aangewezen om in de overeenkomst goed aan te geven waarom partijen kiezen voor bepaalde rechten en plichten. Dat duidt dan al meteen aan dat partijen doelbewust voor een bepaalde regeling hebben gekozen.
Bij de beoordeling van het al of niet onevenwicht zal de rechtbank immers met de ganse context van de overeenkomst (bestendige handelsrelatie tussen partijen, de handelsgebruiken van de sector etc.) rekening houden.
Tweede categorie: de “zwarte lijst”
De nieuwe wetgeving bevat van een “zwarte lijst” van bedingen in.
Dergelijke bedingen kunnen en mogen niet voorkomen in overeenkomsten tussen ondernemingen.
Is dit wel het geval dan zal de rechtbank dit beding als onrechtmatig bestempelen en de nietigheid ervan uitspreken (zie verder bij “gevolgen van het onrechtmatig karakter van een beding”).
Het gaat om volgende subcategorieën van bedingen:
1) Bedingen de ertoe strekken te voorzien in een onherroepelijke verbintenis van de andere partij terwijl de uitvoering van de prestaties van de onderneming onderworpen is aan een voorwaarde waarvan de verwezenlijking uitsluitend afhankelijk is van haar wil;
2) Bedingen die ertoe strekken de onderneming het eenzijdige recht te geven om een of ander beding van de overeenkomst te interpreteren;
3) Bedingen die ertoe strekken in geval van betwisting, de andere partij te doen afzien van elk middel van verhaal tegen de onderneming;
4°) Bedingen die ertoe strekken op onweerlegbare wijze de kennisname of de aanvaarding van de andere partij vast te stellen met bedingen waarvan deze niet daadwerkelijk kennis heeft kunnen nemen vóór het sluiten van de overeenkomst.”.
Derde categorie: de “grijze lijst”
De nieuwe wetgeving voorziet ook in een “grijze lijst” van bedingen.
Dergelijke bedingen zijn eveneens onrechtmatig en mogen aldus niet worden opgenomen in overeenkomsten tussen partijen, tenzij partijen kunnen aantonen dat zulk beding geen onevenwicht tussen de rechten en plichten van partijen creëert.
Partijen zullen daarom in hun overeenkomst goed moeten aangeven waarom zij bepaalde clausules, die onder één van de subcategorieën valt, toch wensen aan te houden.
Dit kan onder meer in de “préambule” van de overeenkomst. Dit is de (vaak schuingedrukte) tekst tussen de opsomming van de partijen en het eerste artikel, dat aangeeft wat partijen ertoe gebracht heeft om de overeenkomst af te sluiten.
Vaak is de préambule opgesteld in de “overwegende dat” bewoordingen.
Of een standaardclausule in de zin van “elk beding is door partijen daadwerkelijk gewild en partijen erkennen formeel dat geen enkel van de in deze overeenkomst opgenomen bedingen een onevenwicht tussen hen doet ontstaan” zal volstaan, is op vandaag nog niet duidelijk. Alleszins is het vanuit pragmatisch oogpunt aangewezen om een dergelijke clausule in te lassen in uw overeenkomst.
Volgende bedingen staan op de grijze lijst, en verdienen dus motivering in uw overeenkomst:
1) Bedingen die ertoe strekken de onderneming het recht te verlenen om zonder geldige reden de prijs, de kenmerken of de voorwaarden van de overeenkomst eenzijdig te wijzigen;
2) Bedingen die ertoe strekken een overeenkomst van bepaalde duur stilzwijgend te verlengen of te vernieuwen, zonder opgave van een redelijke opzegtermijn;
3) Bedingen die ertoe strekken zonder tegenprestatie het economische risico op een partij leggen indien die normaliter op de andere onderneming of op een andere partij bij de overeenkomst rust;
4) Bedingen die ertoe strekken op ongepaste wijze de wettelijke rechten van een partij uit te sluiten of te beperken in geval van volledige of gedeelde wanprestatie of gebrekkige uitvoering door de andere onderneming van een van haar contractuele verplichtingen;
5) Bedingen die ertoe strekken onverminderd artikel 1184 van het Burgerlijk Wetboek, de partijen te verbinden zonder opgave van een redelijke opzegtermijn;
6) Bedingen die ertoe strekken de onderneming te ontslaan van haar aansprakelijkheid voor haar opzet, haar zware fout of voor die van haar aangestelden of, behoudens overmacht, voor het niet-uitvoeren van de essentiële verbintenissen die het voorwerp van de overeenkomst uitmaken;
7) Bedingen die ertoe strekken de bewijsmiddelen waarop de andere partij een beroep kan doen te beperken;
8) Bedingen die ertoe strekken in geval van niet-uitvoering of vertraging in de uitvoering van de verbintenissen van de andere partij, schadevergoedingsbedragen vast te stellen die kennelijk niet evenredig zijn aan het nadeel dat door de onderneming kan worden geleden.”.
Gevolg: nietigheid en mogelijk tot het stellen van een stakingsvordering
Wat indien een overeenkomst toch een clausule bevat die onder één van de drie categorieën valt? Wat is dan het gevolg?
In de eerste plaats zal de rechter dit beding nietig verklaren. Concreet houdt dit in dat in de relatie tussen partijen dit beding “voor niet geschreven” zal worden gehouden, en men er dus geen rekening mee moet of kan houden.
Let wel, in principe is alleen dat beding nietig, en niet de hele overeenkomst.
Alleen wanneer door de nietigverklaring van dit beding de ganse overeenkomst als het ware wordt uitgehold en aldus geen bestaansreden meer heeft, dan is ook de ganse overeenkomst nietig.
Bijkomend kan een partij die geconfronteerd worden met de uitoefening van een onrechtmatig beding, een stakingsvordering instellen bij de rechtbank.
Dit houdt in dat de deze partij aan de rechtbank verzoekt om de andere partij te bevelen te stoppen met de uitoefening van dat onrechtmatig beding.
Dergelijke vorderingen worden steeds op een zo kort mogelijke termijn door de rechtbank behandeld.
Besluit
Het landschap voor overeenkomsten tussen ondernemingen is door de nieuwe wetgeving grondig gewijzigd.
Twijfelt u over de geldigheid van één van uw clausules of wenst u uw standaardcontracten aan een grondige screening, dan kan u steeds contact opnemen met ons kantoor.